به نقل از «ایران آنلاین»

راز ماندگاری حافظ به روایت مصطفی ملکیان

تاریخ انتشار: ۳۰ مهر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۱۸۵۵۶۶

چرا کسی مثل حافظ ماندگار است و کسانی در همین قلمرو این ماندگاری را ندارند؟ در اینجا سخن بر سر شخص حافظ نیست بلکه سخن بر سر این است که اساسا رمز ماندگاری شاعران، نویسندگان و متفکران در چیست؟

ایران آنلاین/ گروه اندیشه:

شکی نیست که در آثاری همچون دیوان اشعار حافظ دو جنبه از هم قابل تفکیک است؛ 1. جنبه فرم و صورت و شکل سخن 2.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

جنبه محتوا و روح سخن؛ به تعبیری هر چند که بخشی از ماندگاری حافظ به خاطر زیبایی و آرایی سخنان او است اما من در گفتار حاضر از آن می گذرم؛ چرا که هم تخصص چندانی در این باب ندارم و هم از این جهت که زیبایی های زبانی با ترجمه از زبانی به زبان دیگر از دست می رود. اما با این حال، اشعار حافظ برای غیرفارسی زبانان هم ماندگاری دارد.

چهار عامل در محتوای سخن افرادی همچون حافظ در ماندگاری شان اثرگذار است:

نخستین نکته این است که بشر در طول تاریخ همیشه با مسائل نظری و مشکلات عملی مواجه بوده است. مسائل و مشکلات به دو دسته قابل تقسیم هستند؛ نخست اینکه، مسائل و مشکلاتی که ممکن است برای فرد، فرهنگ، جامعه و تمدنی در یک برهه تاریخی رخ داده باشد و برای فرد و فرهنگ دیگری و در برهه تاریخی دیگری رخ نداده باشد، به تعبیری مسائل نظری و مشکلات عملی گسسته که در طول تاریخ پیوستگی نداشته اند.  دوم اینکه، مسائل نظری و مشکلات عملی که هیچ جامعه، تمدن، فرهنگ و فردی و هیچ دوره تاریخی از آن خالی نبوده است. اینها مسائل و مشکلات مستمرالوجود هستند که یک پایداری و ثباتی در طول تاریخ بشر و عمر انسانی داشته اند.

اگر متفکری به این مسائل و مشکلات پایدار بپردازد خود او نیز از پایداری و ماندگاری بهره مند خواهد شد. حافظ از این دسته متفکران و شاعران بود. عشق، حیرت، نادانی، حسد، جبر و اختیار، خدا، تنهایی، مرگ، اضطراب، آرامش، خوشی، خوبی اختصاص به فرد و جامعه خاصی ندارد و حافظ به این مسائل پرداخته است.

اگر متفکری به ساحتی از ساحات انسانی، بهای منحصر به فرد دهد، قطعا شانس خود را برای ماندگاری کاهش می دهد؛ برای مثال، متفکرانی که تنها بر «عقل» تاکید دارند همچون ابن سینا در فرهنگ ما، کانت در فرهنگ غرب و... انسان را صرفا به مثابه یک ماشین اندیشه ورز تلقی می کنند و از سایر ساحات او چشم می پوشند. همچنین متفکرانی هستند که تنها بر عواطف و احساسات می پردازند به طوری که گویی ما از استدلال هیچ بهره ای نداریم. اینها نیز ساحت عقلانیت را نادیده انگاشته اند. حال اگر متفکری بیاید و توامان به باورها، عواطف و هیجان ها، خواسته ها، اهداف و آرمان و... بپردازد، یک انسان به تمام معنا را مخاطب خود قرار می دهد نه یک تصویر کاریکاتوری از انسان. و اینچنین فردی است که شانس ماندگاری می یابد.

متفکران ماندگار در پی نظام پردازی نیستند. انسانی که در پی نظام پردازی است، آنقدر واقعیات را مثله می کند و سر و ته شان را می زند تا بتواند آنها را در نظام فکری خود بگنجاند.

 اگر قصد من ساختن نظامی باشد که در آن به هر سوالی پاسخ داده شده باشد، آنوقت مجبور می شوم واقعیت هایی را انکار کنم چراکه همه واقعیات در یک نظام نمی گنجد.

انسان های نظام پرداز انگاره ای را برای نظام هستی ایجاد می کنند و انتظار دارند که واقعیات خود را با این انگاره وفق دهند و چنانچه این تطابق صورت نگیرد، آنها را حذف می کنند و خواننده ای که آثار چنین متفکرانی را می خواند در خواهد یافت اینها بیش از آنکه به دنبال ارائه واقعیت باشند در پی القای نظام خود هستند.

گاهی حتی یاوه گویی کرده، خلاهایی ایجاد می کنند و خلاهایی را نادیده می گیرند. متفکران نظام پرداز همواره با چنین خطرهایی مواجه هستند.

متفکران ماندگار به «شک روایی» رسیده اند؛ به این معنا که شک را در آنچه خود ارائه می کنند و شک را برای مخاطبانشان روامی دارند و حتی گاه خود به سخنانشان نقد وارد می کنند. هیچگاه اهل جزم و جمود نیستند و به همین خاطر ماندگار می شوند؛ چراکه مسائل و مشکلات در دوره های مختلف تحولات مفهومی بسیار می یابند و وقتی متفکری بر قرائتی خاص اصرار ورزد و راه را بر قرائت های دیگر ببندد، نمی تواند در آینده مقبولیت و ماندگاری داشته باشد. در این فضا، شک روایی غیر از شکاکیت است. بنابراین خودشیفتگی فکری در این متفکران نیست و از زاویه مختلف به مسائل و مشکلات می نگرند؛ مولانا، حافظ و گوته از چنین ویژگی برخوردار هستند.

برای هر کدام از این چهار مورد پیش گفته می توان شاهدهای بسیاری در اشعار حافظ یافت. از همین رو است که حافظ نه در فرهنگ ما بلکه در جهان اندیشه ماندگار و تاثیرگذار شده است.

*مکتوب حاضر متن ویرایش و تلخیص شده «ایران» از سخنرانی استاد مصطفی ملکیان در مراسم بزرگداشت حافظ است که 26 مهرماه در دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی ارائه شد.

منبع: ایران آنلاین

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۱۸۵۵۶۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

کاهش مشکلات جامعه با تحول در نظام آموزشی امکان‌پذیر است

نماینده مردم نجف‌آباد و تیران و کرون در مجلس شورای اسلامی گفت: کاهش مشکلات و دغدغه‌های اجتماعی با طرح تحول نظام آموزشی رقم می‌خورد.

به گزارش خبرگزاری ایمنا از اصفهان، ابوالفضل ابوترابی امروز _دوشنبه، هفدهم اردیبهشت_ در گردهمایی معلمان تیران کرون اظهار کرد: نظام آموزشی در شرایط فعلی پاسخگوی نیازهای جامعه و نسل جدید نیست و باید در این ساختار تحول ایجاد شود.

وی افزود: ترکیب درسی و فصل‌های کتب آموزشی برای نیازهای فردی و اجتماعی جامعه کارآمدی نداشته و کودک و نوجوان درس زندگی نمی‌آموزند.

نماینده مردم نجف آباد و تیران و کرون در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: مباحث علمی و تجربی نیازهای جامعه را برطرف نکرده و نگرانی‌های اعتقادی و مهارتی به دلیل عدم ارائه مطالب مهارت‌های زندگی در جامعه ایجاد شده است.

ابوترابی ادامه داد: در طرح پیشنهادی تحول در نظام آموزشی کشور موضوعات اعتقادی و مهارت‌آموزی در اولویت قرار می‌گیرد تا دانش‌آموزان در مدت ۱۲ سال مدرسه اعتقادات خود را تقویت کرده و مهارت‌های زندگی را می‌گیرد.

وی اضافه کرد: با تمرکز بر دو محور اعتقادات و مهارت‌های علمی به زندگی زندگی افراد کمک شده و در آینده می‌توانند در زندگی فردی و اجتماعی خود استفاده کند.

نماینده مردم نجف آباد و تیران و کرون در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: این طرح در مجلس دوازدهم ارائه خواهد شد تا پس از بررسی در کمسیون‌های تخصصی در صحن علنی مجلس شورای اسلامی برسی نهایی و تصویر بشود.

ابوترابی یادآور شد: کارشناسان و افراد متخصص در این حوزه همکاری خوبی داشته و سعی شده تا این طرح قوی و با سطح بالا عرضه شود.

وی با اشاره به مشارکت مردم در تأمین نیازهای آموزش و پرورش گفت: خیرین در مدرسه‌سازی و تأمین هزینه‌ها همکاری خوبی داشته‌اند که بدون همکاری آنان دولت قادر به رفع نیاز آموزشی نبود. تداوم همکاری‌ها باعث می‌شود تا تجهیزات مورد نیاز مدارس هم تأمین شود.

کد خبر 751245